شرح خطبه اول نماز جمعه مورخ 26 آبان ماه 96

رسولُ اللّه ِصلى الله عليه و آله
ـ في حُقوقِ الجارِ ـ : إنِ اسْتَغاثَکَ أغَثْتَهُ، وإنِ اسْتَقْرَضَکَ أقْرَضْتَهُ، وإنِ افْتَقَر عُدْتَ علَيهِ، وإنْ أصابَتْهُ مُصيبَةٌ عَزَّيْتَهُ، وإنْ أصابَهُ خَيرٌ هَنّأتَهُ، وإنْ مَرِضَ عُدْتَهُ، وإنْ ماتَ اتَّبَعتَ جَنازَتَهُ، ولاتَسْتَطِلْ علَيهِ بالبِناءِ فتَحْجُبَ عَنهُ الرِّيحَ إلّا بإذنِهِ، وإذا اشْتَرَيتَ فاکِهَةً فأهْدِ لَهُ، فإنْ لَم تَفْعلْ فأدْخِلْها سِرّا، ولا تُخْرِجْ بها وُلْدَکَ تَغيظُ بها وُلْدَهُ، ولا تُؤْذِهِ برِيحِ قِدْرِکَ إلّا أنْ تَغرِفَ لَهُ مِنها.

🔰پيامبر خدا صلى الله عليه و آله
ـ درباره حقوق همسايه ـ فرمود : اگر از تو کمک خواست کمکش کنى، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهى، اگر نيازمند شد نيازش را برطرف سازى، اگر مصيبتى ديد او را دلدارى دهى، اگر خير و خوبى به او رسيد به وى تبريک گويى، اگر بيمار شد به عيادتش روى، وقتى مُرد در تشييع جنازه اش شرکت کنى، خانه ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جريان هوا را بر او بگيرى مگر آن که خودش اجازه دهد، هرگاه ميوه اى خريدى براى او هدیه بفرستى و اگر اين کار را نکردى مخفيانه ميوه را به خانه ات ببر، فرزندت را همراه ميوه بيرون مياور که بچه او با ديدن ميوه در دست او ناراحت شود، با بوى و دود ديگت او را ناراحت نکن مگر آن که مقدارى از غذاى آن را براى او بفرستى.دین مقدس اسلام، برنامه ای جامع و کامل برای سعادت بشر در دنیا و آخرت است که جنبه ها و نیازمندی های فردی و اجتماعی، جسمی و روحی او را در نظر دارد و در مورد همسایه داری نیز رهنمودهای سودمندی بیان کرده است

متأسفانه در دنیای ماشینی امروز روابط عاطفی و انسانی مردم با یکدیگر چنان به ضعف و خاموشی گراییده است که همسایگان نزدیک نیز کوچک ترین خبری از حال همدیگر ندارند و حتی گاهی پس از چندین سال سکونت در یک محل، هنوز نام یکدیگر را نمی‌دانند. اسلام این رویه را به شدت نکوهش می‌کند و سفارش های اولیای بزرگوار اسلام در این باره، موجب شگفتی است. علی علیه السلام در آخرین وصیت های خود چنین می‌فرماید:

اللّه َ اللّه َ فی جیرانِکُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِیَّةُ نَبِیِّکُمْ، مازالَ یُوصی بِهْمِ حَتّی ظَنَنّا اَنَّهُ سَیُورِّثُهُمْ.
از خدا بترسید! از خدا بترسید! درباره همسایگان که همواره مورد سفارش پیامبرتان بوده اند. (آن حضرت) به قدری درباره آنان سفارش می‌کرد که گمان می‌بردیم برای ایشان میراثی قرار خواهد داد.
پیامبر اسلام شیوه رفتار همسایگان با یکدیگر را در تأمین سعادت و آسایش انسان ها مؤثر می‌دانست و به یارانش سفارش می‌کرد در جایی مسکن گزینند که بتوانند از نعمت وجود همسایگان شایسته تری بهره مند شوند. وقتی یکی از اصحاب از ایشان پرسید: ای رسول خدا صلی الله علیه و آله ! تصمیم دارم خانه ای بخرم، به نظر شما کدام محله را انتخاب کنم؟ حضرت بدون آنکه محله خاصی را به او پیشنهاد کند، فرمود:

اَلْجَارُ ثُمَّ الدّارُ، اَلرَّفیقُ ثُمَّ السَّفَرُ. اول همسایه [را بنگر] سپس خانه [بخر]، ابتدا رفیق [برگزین] سپس سفر [کن].

صبوری و رازداری با همسایگان
اگر افراد یک محل به مدت طولانی با یکدیگر همسایه باشند، کم کم بر اسرار زندگی همدیگر آگاه خواهند شد. از آنجا که آشکار ساختن اسرار زندگی مردم و فاش کردن عیب های آنان بسیار نکوهیده است، مؤمن نباید در کار دیگران کنجکاوی کند و به دنبال عیب جویی باشد. اگر هم بر حسب اتفاق بر رازی آگاه شد، باید آن را پنهان بدارد و مصداق این مثل که: «خدا می‌بیند و می‌پوشد، همسایه ندیده می‌خروشد» نباشد. از این رو، امام سجاد علیه السلام، رازداری را یکی از حقوق همسایگان بر یکدیگر معرفی می‌کند و می‌فرماید:

فَإِنْ عَلِمْتَ عَلَیْهِ سُوءً، سَتَرْتَهُ عَلَیْهِ. چنانچه بر عیب همسایه ات آگاه شدی، باید آن را پنهان سازی.
از سوی دیگر، تضاد و مزاحمت از پی آمدهای زندگی اجتماعی است. وقتی گروهی با هم در یک محیط زندگی می‌کنند، ممکن است کم توجهی و عمل نکردن بعضی افراد به آداب اسلامی، آسایش را از دیگران بگیرد و آنان را بیازارد و این، خود، زمینه ساز کدورت ها و درگیری های بعدی شود. در این صورت شایسته است طرفی که از همسایه خود کم لطفی دیده است، آزار همسایه را تحمل کند. اگر هم ناچار به نشان دادن واکنش شد، با رویی گشاده و زبانی نرم به وی گوشزد کند؛ به گونه ای که این تذکر به اصلاح او کمک کند و رنجش خاطرش را موجب نشود. امام کاظم علیه السلام می‌فرماید:

لَیْسَ حُسْنُ الجَوارِ کَفَّ الْأَذی ولکِنَّ حُسْنَ الجَوارِ الصَّبْرُ عَلی الاَذی.
همسایه داری نیکو، به آزار نرساندن نیست، بلکه همسایه داری نیکو، در صبر بر آزار همسایه است.

آثار مثبت رعایت حقوق همسایگی
رفتار نیک همسایگان با یکدیگر، می‌تواند سرچشمه برکت های فراوانی باشد. تقویت روحیه همکاری و همفکری به منظور پاکیزه و آباد نگه داشتن محیط زندگی، یکی از آنهاست که خود، آرامش روانی و طول عمر انسان را در پی دارد. امام صادق علیه السلام در این باره می‌فرماید:
حُسْنُ الجَوارِ یُعَمِّرُ الدِّیارَ و یَزیدُ فی الْأَعمارِ. همسایه داری نیکو، شهرها را آباد و عمرها را طولانی می‌کند.در جای دیگر این امام همام، خوش رفتاری با همسایه را موجب زیاد شدن روزی معرفی می‌کند و می‌فرماید: «حُسْنُ الجَوارِ یَزیدُ فی الرِّزْقِ؛ همسایه داری نیکو، روزی را زیاد می‌کند».

آزار به همسایگان

آزار دیگران، با فطرت آدمی ناسازگار است و هیچ عقل سلیمی آن را نمی‌پسندد. وقتی خداوند، بی توجهی به حال همسایگان را منشاء کم لطفی می‌شمارد، آزار رسانی به آنها، حتما پی آمدهای سنگین تری را در پی می‌آورد.
به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض شد: فلان زن، روزها روزه می‌گیرد و شب ها به نماز می‌ایستد و صدقه می‌دهد، ولی همسایه خود را نیز با زبانش می‌آزارد. حضرت فرمود: «لا خَیْرَ فیها، هِیَ مِن أهْلِ النّارِ؛ خیری در او نیست، او اهل آتش است».